زاغان به روی ماه!
نگاهی به سروده های تازه دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی
این شعرهای تازه «شفیعی کدکنی» هم حالی دارد! نزدیکی های نوروز امسال، «علی دهباشی» سردبیر نشریه «بخارا» به پر و پای استاد می پیچد که برای ویژه نامه نوروزی بخارا از شعرهای چاپ نشده ات می خواهم. می دانید که شفیعی کدکنی یکی دو ماه پس از وقایع خون بار انتخاباتی، راهی آمریکا شد. همان روزها برخی این سفر را از شاعری که کمتر خود را درگیر سیاست نموده، کوچی سیاسی نامیدند. قهر و دوری از جایی که در آن «بسته پاست» و از «کویر وحشت».
شفیعی کدکنی چهل و یک قطعه از سروده هایش را به علی دهباشی می سپارد که برای نخستین بار در بخارای شماره 74 چاپ می شوند. شعرهایی که شاید باز هم در یک نگاه کلی فارغ از هیاهوی این روزها باشد. اما انگار استاد باز هم رندی کرده و لابلای سروده های قدیمی تر و شعرهای عاطفی و مناسبتی (همچون شعری که برای کنگره ناظم حکمت فرستاده)، حرف دلش را در چند قطعه زیبا آشکارا گفته است و چه تند و تیز و عریان که مو بر تنت راست می کند:
زاغان به روی دهکده، زاغان به روی شهر
زاغان به روی مزرعه، زاغان به روی باغ
زاغان به روی پنجره، زاغان به روی ماه
زاغان به روی آینه ها،
آه! ...
زاغان به روی برف
زاغان به روی حرف
زاغان به روی موسقی و شعر
زاغان به روی راه
زاغان به روی هر چه تو بینی
از نور تا نگاه!
جای دیگر از برده فروش(نخّاس) پیری می گوید که به گاه سخن رانی اش جز خنده کاری نمی توان کرد:
در چار راه برده فروشان
نخّاس پیر، فردا
یک خطبه در ستایش آزادی
ایراد می کند.
ای روزگار شعبده باز نهان گریز!
یک مشت،
آجیل خنده، وقت تماشا،
در جیب ما بریز!
و در شعری با نام «یاسا»، که با کلمه «سبز» آغاز می شود، از آرامش سبز بهشت آگینی می گوید که با هول و وحشت یادآوری یاسا بر باد می رود:
سبز است ، آری این چمن سبز است
وآرامشی دارد
این جست و خیز چابک سنجاب
زیباست، آری، بازی کودک به روی تاب.
...
اینجا، درین آرامش سبز بهشت آگین
تا خنده ای قهقاه
در پارک، یا در صحن دانشگاه
ناگه به گوشم می رسد، بر خویش می لرزم
از بیم آن «یاسا» و آن آیین.
شفیعی کدکنی، دوست داشتنی و ماندگار است. چه اگر شاملووار تازیانه کلامش را بر سر «شعر و شعور ستیزان» به پرواز در آورد و چه در گوشه ای دور از هیاهو به استادی بنشیند و غمگنانه یاد وطن کند:
یاد آیدم که آنجا
(در زیر آسمان نشابور
در میهن من)
آه! چه گویم؟
حتی درخت و سبزه و گل هم
(از انعکاس آنچه تو دانی)
در خشم و اخم و تخم اند
بی بهره از عطوفت قانون
سر تا به پای زیلی و زخم اند.
آن چه در ادامه می خوانید متن کامل همین چهل و یک قطعه شعر تازه دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی است که برای نخستین بار در مجله بخارا (فروردین89) آمد و برای نخستین بار هم در فضای وب منتشر می شود. تلاش نمودم متن شعرها، بی لغزش تایپی و از نظر سطربندی برابر همانی که در بخارا آمده باشد. اگر ایرادی یافتید لطفا کامنت بگذارید تا برطرف شود. سپاس گزارم
شعر درمانی
نگاهی به سروده های تازه دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی
این شعرهای تازه «شفیعی کدکنی» هم حالی دارد! نزدیکی های نوروز امسال، «علی دهباشی» سردبیر نشریه «بخارا» به پر و پای استاد می پیچد که برای ویژه نامه نوروزی بخارا از شعرهای چاپ نشده ات می خواهم. می دانید که شفیعی کدکنی یکی دو ماه پس از وقایع خون بار انتخاباتی، راهی آمریکا شد. همان روزها برخی این سفر را از شاعری که کمتر خود را درگیر سیاست نموده، کوچی سیاسی نامیدند. قهر و دوری از جایی که در آن «بسته پاست» و از «کویر وحشت».
شفیعی کدکنی چهل و یک قطعه از سروده هایش را به علی دهباشی می سپارد که برای نخستین بار در بخارای شماره 74 چاپ می شوند. شعرهایی که شاید باز هم در یک نگاه کلی فارغ از هیاهوی این روزها باشد. اما انگار استاد باز هم رندی کرده و لابلای سروده های قدیمی تر و شعرهای عاطفی و مناسبتی (همچون شعری که برای کنگره ناظم حکمت فرستاده)، حرف دلش را در چند قطعه زیبا آشکارا گفته است و چه تند و تیز و عریان که مو بر تنت راست می کند:
زاغان به روی دهکده، زاغان به روی شهر
زاغان به روی مزرعه، زاغان به روی باغ
زاغان به روی پنجره، زاغان به روی ماه
زاغان به روی آینه ها،
آه! ...
زاغان به روی برف
زاغان به روی حرف
زاغان به روی موسقی و شعر
زاغان به روی راه
زاغان به روی هر چه تو بینی
از نور تا نگاه!
جای دیگر از برده فروش(نخّاس) پیری می گوید که به گاه سخن رانی اش جز خنده کاری نمی توان کرد:
در چار راه برده فروشان
نخّاس پیر، فردا
یک خطبه در ستایش آزادی
ایراد می کند.
ای روزگار شعبده باز نهان گریز!
یک مشت،
آجیل خنده، وقت تماشا،
در جیب ما بریز!
و در شعری با نام «یاسا»، که با کلمه «سبز» آغاز می شود، از آرامش سبز بهشت آگینی می گوید که با هول و وحشت یادآوری یاسا بر باد می رود:
سبز است ، آری این چمن سبز است
وآرامشی دارد
این جست و خیز چابک سنجاب
زیباست، آری، بازی کودک به روی تاب.
...
اینجا، درین آرامش سبز بهشت آگین
تا خنده ای قهقاه
در پارک، یا در صحن دانشگاه
ناگه به گوشم می رسد، بر خویش می لرزم
از بیم آن «یاسا» و آن آیین.
شفیعی کدکنی، دوست داشتنی و ماندگار است. چه اگر شاملووار تازیانه کلامش را بر سر «شعر و شعور ستیزان» به پرواز در آورد و چه در گوشه ای دور از هیاهو به استادی بنشیند و غمگنانه یاد وطن کند:
یاد آیدم که آنجا
(در زیر آسمان نشابور
در میهن من)
آه! چه گویم؟
حتی درخت و سبزه و گل هم
(از انعکاس آنچه تو دانی)
در خشم و اخم و تخم اند
بی بهره از عطوفت قانون
سر تا به پای زیلی و زخم اند.
آن چه در ادامه می خوانید متن کامل همین چهل و یک قطعه شعر تازه دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی است که برای نخستین بار در مجله بخارا (فروردین89) آمد و برای نخستین بار هم در فضای وب منتشر می شود. تلاش نمودم متن شعرها، بی لغزش تایپی و از نظر سطربندی برابر همانی که در بخارا آمده باشد. اگر ایرادی یافتید لطفا کامنت بگذارید تا برطرف شود. سپاس گزارم
شعر درمانی
هر دم به اشارات، شدم هر سویی
شاید که بیابم از شفایی، بویی
دردا که نیافتم به قانون، جز شعر،
بیماری روحِ خویش را دارویی
نام تو
این جذبه ی عاشقی نگر تا چند است
نام تو شنیدم و دلم خرسند است
از نام تو شاد می شود دل، آری،
نام تو و نامی که بدان مانند است
دیوانه ی اشک
این لحظه که دل حریم دیدار شده ست
اشک آمده پیش چشم دیوار شده ست
دل خواست که در نهان ترا دارد دوست
دیوانه ی اشک، چون خبردار شده ست؟
جمع ما پریشان گردید
اشک آمده پیش چشم دیوار شده ست
دل خواست که در نهان ترا دارد دوست
دیوانه ی اشک، چون خبردار شده ست؟
جمع ما پریشان گردید
آن لحظه که دیدار نمایان گردید
با خود گفتم که کار آسان گردید
من بودم و او و خامُشی بود و نگاه
اشک آمد و جمع ما پریشان گردید
زاغان
با خود گفتم که کار آسان گردید
من بودم و او و خامُشی بود و نگاه
اشک آمد و جمع ما پریشان گردید
زاغان
آنک شبِ شبانه ی تاریخ پر گشود
آنجا نگاه کن
انبوه بیکرانه ی اندوه!
اوه!
زاغان به روی دهکده، زاغان به روی شهر
زاغان به روی مزرعه، زاغان به روی باغ
زاغان به روی پنجره، زاغان به روی ماه
زاغان به روی آینه ها،
آه!
از تیره و تبارِ همان زاغ
کش راند از سفینه ی خود نوح
اندوه بیکرانه و انبوه.
زاغان به روی برف
زاغان به روی حرف
زاغان به روی موسقی و شعر
زاغان به روی راه
زاغان به روی هر چه تو بینی
از نور تا نگاه!
آن بنفشه نپژمرده باقی ست*
*پیامی منظوم که قرار بود به کنگره یکصدمین سال تولد ناظم حکمت(2002) فرستاده شود.
ناظما! حکمت شاعری چیست؟
جز پلی ساختن از سخن ها
از برای عبور خلایق
روی شطّی که همواره جاریست
ور جز این است
ناظما! حرمت شاعری چیست؟
شعر اگر سایه ای از نبوّت،
هست و ( دانم که) در آن شکی نیست
بی عذاب و شکنجه ندیدیم
هیچ پیغمبری در جهان زیست
گر نه این است
ناظما! لذتِ شاعری چیست؟
چون دگر پیشه ها (راست گفتی!)
شاعری پیشه است و چه پیشه!
هر که این پیشه در پیش گیرد
با هراسیست همسو همیشه
گِردِ او اضطرابی نهانیست
ورنه این است
ناظما! وحشت شاعری چیست؟
شاعران جهان، از تو بایست
شیوه ی زندگی یاد گیرند
وین که شاعر، به هر حال، در دَهر
بی گمان زندگاری سیاسیست
ور جزین است
ناظما! فطرت شاعری چیست؟
پنجه ی تو به هر چنگ پرداخت
نغمه ی روح انسان طرازید
معبدی بیکران- جاودان ساخت
در جهانی که گویند فانیست
ور جز این است
ناظما! فرصت شاعری چیست؟
راست گفتی و ز اشراق گفتی
«تا یکی از تبار بشر هست
بسته و خستۀ بند و زندان
من رهایی ندارم، اگر چند،
خود رهایم، نیم شاد و خندان.»
این سخن گر گزافست و دعویست
ناظما! صحبت شاعری چیست؟
راست گفتی که «معنی و صورت
یک حقیقت بوَد جاوادانه
صورت از زندگی مایه دارد
زندگی نیز همواره جاریست.»
ور جزین است
ناظما! رُخصتِ شاعری چیست؟
زان زمانی که از قلب زندان
ما صدای ترا می شنیدیم
تا به امروز پنجاه سالیست
کو دگر شاعری جز تو کاینسان
با مذابی ز فریاد و آتش
نغمه اش چشمۀ زندگانیست
ور جزین است
ناظما! ساحتِ شاعری چیست؟
دسته ای از بنفشه که آن روز
خواستی بهر یارت فرستی
وز بهایش لبی نان خریدی،
بهر یاران محروم زندان،
آن بنفشه نپژمرده باقیست
گرنه این است
ناظما! شوکت شاعری چیست؟
راست گفتی که «در دوره ی ما
قامت زندگانی خمیده ست
بایدش، راست داریم،
یارا!
خوش ترین روز،
روزیست،
کان روز
تاکنون روی ننموده ما را.»
وه! چه روزی، چه روزی، چه روزیست!
ور جزین است
ناظما! حکمت شاعری چیست؟
گمشده
ناظما! حکمت شاعری چیست؟
جز پلی ساختن از سخن ها
از برای عبور خلایق
روی شطّی که همواره جاریست
ور جز این است
ناظما! حرمت شاعری چیست؟
شعر اگر سایه ای از نبوّت،
هست و ( دانم که) در آن شکی نیست
بی عذاب و شکنجه ندیدیم
هیچ پیغمبری در جهان زیست
گر نه این است
ناظما! لذتِ شاعری چیست؟
چون دگر پیشه ها (راست گفتی!)
شاعری پیشه است و چه پیشه!
هر که این پیشه در پیش گیرد
با هراسیست همسو همیشه
گِردِ او اضطرابی نهانیست
ورنه این است
ناظما! وحشت شاعری چیست؟
شاعران جهان، از تو بایست
شیوه ی زندگی یاد گیرند
وین که شاعر، به هر حال، در دَهر
بی گمان زندگاری سیاسیست
ور جزین است
ناظما! فطرت شاعری چیست؟
پنجه ی تو به هر چنگ پرداخت
نغمه ی روح انسان طرازید
معبدی بیکران- جاودان ساخت
در جهانی که گویند فانیست
ور جز این است
ناظما! فرصت شاعری چیست؟
راست گفتی و ز اشراق گفتی
«تا یکی از تبار بشر هست
بسته و خستۀ بند و زندان
من رهایی ندارم، اگر چند،
خود رهایم، نیم شاد و خندان.»
این سخن گر گزافست و دعویست
ناظما! صحبت شاعری چیست؟
راست گفتی که «معنی و صورت
یک حقیقت بوَد جاوادانه
صورت از زندگی مایه دارد
زندگی نیز همواره جاریست.»
ور جزین است
ناظما! رُخصتِ شاعری چیست؟
زان زمانی که از قلب زندان
ما صدای ترا می شنیدیم
تا به امروز پنجاه سالیست
کو دگر شاعری جز تو کاینسان
با مذابی ز فریاد و آتش
نغمه اش چشمۀ زندگانیست
ور جزین است
ناظما! ساحتِ شاعری چیست؟
دسته ای از بنفشه که آن روز
خواستی بهر یارت فرستی
وز بهایش لبی نان خریدی،
بهر یاران محروم زندان،
آن بنفشه نپژمرده باقیست
گرنه این است
ناظما! شوکت شاعری چیست؟
راست گفتی که «در دوره ی ما
قامت زندگانی خمیده ست
بایدش، راست داریم،
یارا!
خوش ترین روز،
روزیست،
کان روز
تاکنون روی ننموده ما را.»
وه! چه روزی، چه روزی، چه روزیست!
ور جزین است
ناظما! حکمت شاعری چیست؟
گمشده
طفلی به نام شادی، دیری ست گم شده ست
با چشم های روشن برّاق
با گیسویی بلند، به بالای آرزو.
هر کس ازو نشانی دارد،
ما را کند خبر
این هم نشان ما:
یک سو، خلیج فارس
سوی دگر، خزر.
در چار راهِ برده فروشان
با چشم های روشن برّاق
با گیسویی بلند، به بالای آرزو.
هر کس ازو نشانی دارد،
ما را کند خبر
این هم نشان ما:
یک سو، خلیج فارس
سوی دگر، خزر.
در چار راهِ برده فروشان
بر زورقی ز واژه نشستن
وز آبِ رویِ خویش گذشتن
وانگه به گوش عرش رساندن
بیدادها و عربده ها را
مردم! چه ساده لوح و چه گولید
این «عارفان» حرفه ای شهر
شرمی نمی کنند شما را
اینان که زیر پرتور خورشید
-در چار راه برده فروشان-
حرّاج کرده اند خدا را!
تبعید به درون
عمری، پی آرایش خورشید شدیم
آمد ظلمات عصر و نومید شدیم
دشوارترین شکنجه این بود که ما
یک یک به درون خویش تبعید شدیم
در آبگیر غوکان
آمد ظلمات عصر و نومید شدیم
دشوارترین شکنجه این بود که ما
یک یک به درون خویش تبعید شدیم
در آبگیر غوکان
در آبگیر غوکان
از هر کجا که گوش سپاری و هر جهت
بر بستری که شنبه و آدینه اش یکی ست
یکریز، یک صداست که تکرار می شود
تکرار بخشنامه ای قورّ و قورّ و قورّ
از شامگاه تا به سحرگاه
روی سکوت شیشه ای شهر
آزار و زهر و ظلمت و زنگار می شود
در پشت این طنین تباهی
از شادی و غمی خبری نیست
یک تن به جای جملۀ اینان
طومار نعره را سر و
سردار می شود
گیتی به شکل بیشه در آمد
بیشه به شکل آه
قلبم گرفته است و خسوفی
آفاق را به روی دلم تیره کرده است
این چیست، این که بر سرم آوار می شود.
حبَّةُ القلب
کاش می شد که روزی، دلم را
مثل بذری بکارم که
فردا
بارور گردد و نسل عشّاق
از محیط زمین بر نیفتد.
قطرۀ باران
با خاطره ها خوشیم، کان خوب تر است
کایینۀ پیش رو، نه جای نظر است
چون قطرۀ باران که چکیده ست به خاک
هر لطف که دارد، همه، در پشت سر است
مرثیه
مرگ او، زندگی دوّم او بود،
که گردید آغاز.
شیشۀ عطری،
سربسته،
سر انجام شکست.
همگان بو بردند،
که چه چیزی را دادند از دست.
روی تار عنکبوت
سالها و سالها و سالهاست
ما نماز خویش را
خوانده ایم،
روی تار عنکبوت.
عصر شکّ و در وجود خویش شک
عصر شکّ و در شکوک خویش شک
عصر نعره در سکوت.
آه اگر گسسته گردد این،
ریسمان نازک عواطفی که هست
می کنیم در جهنم غیاب هر چه خوبی و خدا،
سقوط.
برگ بی درخت (2)
برگی از شاخه افتاد در آب
روی برکه نوشت این سخن را:
«اینهمه آب داری، چه جویی؟
دیگر از دل برون کن،وطن را.»
چند روز دگر، در بُن آب
برد از یاد این داشتن را
مُرد و
پوسید و
از یاد خود بُرد
هم وطن را و هم خویشتن را.
چمدان خالی
روی برکه نوشت این سخن را:
«اینهمه آب داری، چه جویی؟
دیگر از دل برون کن،وطن را.»
چند روز دگر، در بُن آب
برد از یاد این داشتن را
مُرد و
پوسید و
از یاد خود بُرد
هم وطن را و هم خویشتن را.
چمدان خالی
چو پرنده ای که تنها،
همه روز را پریده
پی جفت خویش و اکنون
به دم غروب غربت
نفس نشستنش نیست
چه کنم، خدای من!
چارۀ خسته بالی ام را
منم آن مسافر ره،
که به ایستگاه فردا،
همه عمر، حمل کردم،
به هزارگون مشقت
چمدان خالی ام را.
شکوفۀ بادام
خوشا سپیده دما
آن زمان که در اسفند
برای خوردن شیر از شکوفۀ بادام
زمین به کودکی خویش باز می گردد.
آن لحظه های آخری شط
زان لحظه های روشنِ دیدار
بسیار سالها که گذشته
فرخندگی به دید و شنیدار!
مثل کسی که بر لب شطّی
شطّی فراخ دامن و بی تاب
مبهوت ایستاده و
در آب
خیره ست و فکر می کند:
آیا
کی می شود تمام
تا بگذرم به طالع بیدار.
وان لحظه های آخری شط
هرگز نمی شوند پدیدار.
گویی درخت تشنه لبی...
آبی ست آسمان و
افق باز
یک توده ابر کوچک،
در شیب درّه ها
گویی درخت تشنه لبی
آه می کشد.
نام این درخت*
افق باز
یک توده ابر کوچک،
در شیب درّه ها
گویی درخت تشنه لبی
آه می کشد.
نام این درخت*
*وقتی از خیابانNassau وارد دانشگاه پرینستون می شویم در مدخلی که نزدیک به کتابخانه Fireston است
ساختمان Scheide Caldwel House قرار دارد. در آنجا سه درخت به این اوصاف دیدم.
ساختمان Scheide Caldwel House قرار دارد. در آنجا سه درخت به این اوصاف دیدم.
نام این درخت چیست؟
نام این درخت نیک بخت چیست؟
این درخت شاعری که در نهایت خزان
-آن زمان که جمله برگ هاش ریخته ست
آن زمان که باغ
خالی از پرنده ها و برگ هاست-
اینچنین
غرق گل شده ست
مثل سالخورده مردمی که ناگهان
سر به عاشقی برآورد.
نام این درخت
این درخت نیک بخت
یا که شور بخت،
چیست؟
نام این درخت چیست؟
خطاب به گل های آفتابگردان
نام این درخت نیک بخت چیست؟
این درخت شاعری که در نهایت خزان
-آن زمان که جمله برگ هاش ریخته ست
آن زمان که باغ
خالی از پرنده ها و برگ هاست-
اینچنین
غرق گل شده ست
مثل سالخورده مردمی که ناگهان
سر به عاشقی برآورد.
نام این درخت
این درخت نیک بخت
یا که شور بخت،
چیست؟
نام این درخت چیست؟
خطاب به گل های آفتابگردان
ای آفتابگردان، گلهای عاشقان!
کاینسان، تمام عمر، به خورشید خیره اید!
یک لحظه
گوش خویش
بدین حرف واکنید:
من در مدار خویش
هرگز قدم برون ننهم از طریق عشق
حتی اگر شما،
همه،
یک روز
خشته شوید و شیوۀ خود را رها کنید.
آن گل سرخ
آن گل سرخی که در آن بامداد
هدیه آوردم ترا خندان و شاد
تو نبودی در درون خویش و ماند
روی قلبم، سالها، آواز خواند
هم چنان شاداب و خندان باقی است
رمزی از آن حال و آن مشتاقی است
سوگسرودی دیگر برای سهروردی اشراق
هدیه آوردم ترا خندان و شاد
تو نبودی در درون خویش و ماند
روی قلبم، سالها، آواز خواند
هم چنان شاداب و خندان باقی است
رمزی از آن حال و آن مشتاقی است
سوگسرودی دیگر برای سهروردی اشراق
جز از حضور نور نمی گفت
جز با دعای حِرز ِ گل سرخ
هرگز شبی به عمر نمی خفت
می خواست، در سراسر آفاق
شمشیر بر مدار قضا و قدر کشد
از خون خود مرکّب سرخی
آورد بهر عصر
تا نقشه ی جدید زمین را
بی مرز اعتقاد و
بی مرز رنگ ها
انسان دوباره، دور ز خوف و خطر کشد
تا باز
تا باز
تا باز بوته های گل سرخ
در این زمین دوباره سر از خاک برکشد
این بود سرگذشتش، آری
وین است سرنوشت کسی کو
می خواست جاموارۀ دریا را
(بیدار یا که خواب)
یکباره سرکشد.
بُعد پنجم درخت
جز با دعای حِرز ِ گل سرخ
هرگز شبی به عمر نمی خفت
می خواست، در سراسر آفاق
شمشیر بر مدار قضا و قدر کشد
از خون خود مرکّب سرخی
آورد بهر عصر
تا نقشه ی جدید زمین را
بی مرز اعتقاد و
بی مرز رنگ ها
انسان دوباره، دور ز خوف و خطر کشد
تا باز
تا باز
تا باز بوته های گل سرخ
در این زمین دوباره سر از خاک برکشد
این بود سرگذشتش، آری
وین است سرنوشت کسی کو
می خواست جاموارۀ دریا را
(بیدار یا که خواب)
یکباره سرکشد.
بُعد پنجم درخت
ای پرنده ای که در فضا، رها
می پری و بال می گشایی آن طرف
باز گِردِ این درخت لخت و عور می پری
در مدار گردش تو رمزها و رازهاست
این تویی که با امید
می نهی به پشت سر
روزهای سخت را
این تویی که از مشام خود عبور می دهی
بوی ابرهای لخت لخت را
ما چه درک می کنیم ازین حضور
این که روزهای حامله
در کدام لحظه، با کدام فاصله
بار می نهند؟
این تویی که کشف کرده ای
بُعد پنجم درخت را.
کبوتر
هَبطَت الیک منَ المحلّ ِ الأرفع ِ
شیخ الرّئیس
شیخ الرّئیس
آه! ای کبوتر! آی که زندان تو منم
میدان پر گشودن و جولان تو منم
زین تنگنای عمر که دیوار هستی است
بیرون چه چیزهاست که حیران تو منم
آیا تو راستی ز برون آمدی، بدین،
زندان سرای جسم و نگهبان تو منم؟
یا مثل جوجه های قناری، درین قفس،
زادی و در مخیّله زندان تو منم
بیرون این قفس نفسی زندگیت هست؟
یا مایۀ حیات تو و جان تو منم؟
آیا تویی که مایه و میزان هستیی
یا در نهاد، مایه و میزان تو منم؟
بر خوان زندگانی مهمان من تویی
یا ریزه خوار سفره و مهمان تو منم؟
این پرسش شگفت «من» و «تو»، خدای را
در این میانه چیست که نادان تو منم
دانم همین که «امر» خدایی و آشکار
جز حیرتم نماند که پنهان تو منم
در پرسش از «رئیس» سبکبار می شوم
کای «شیخ!» تازیانه ی وجدان تو منم
کبریت آرزو
میدان پر گشودن و جولان تو منم
زین تنگنای عمر که دیوار هستی است
بیرون چه چیزهاست که حیران تو منم
آیا تو راستی ز برون آمدی، بدین،
زندان سرای جسم و نگهبان تو منم؟
یا مثل جوجه های قناری، درین قفس،
زادی و در مخیّله زندان تو منم
بیرون این قفس نفسی زندگیت هست؟
یا مایۀ حیات تو و جان تو منم؟
آیا تویی که مایه و میزان هستیی
یا در نهاد، مایه و میزان تو منم؟
بر خوان زندگانی مهمان من تویی
یا ریزه خوار سفره و مهمان تو منم؟
این پرسش شگفت «من» و «تو»، خدای را
در این میانه چیست که نادان تو منم
دانم همین که «امر» خدایی و آشکار
جز حیرتم نماند که پنهان تو منم
در پرسش از «رئیس» سبکبار می شوم
کای «شیخ!» تازیانه ی وجدان تو منم
کبریت آرزو
در این سکوت بیرحم، حرفی بزن خدا را
شعری بخوان که ذوقی بخشد حضور ما را
بر سقف زندگانی خاموش مانده چندی ست
روشن کن از سرودی قندیل واژه ها را
تاریکی درون ها، همراه سیل خون ها
لحظه به لحظه سازد تاریک تر فضا را
دیوانگی این دیو، دیوارها برآورد
تا آشنا نبیند دیدار آشنا را
چون صاعقه برافروز کبریت آرزویی
تا صبحدم ببینی یک لحظه پیش پا را
چه می کنی
یارا تو بر کنار ز یاران چه می کنی
در جمع قیل و قالمداران چه می کنی
با آن دریده چشم و دهان و نهان گروه
با آن گسسته بند و فساران چه می کنی
جان تو جوهر هنر و جوی جاری است
با این لژن نژاد و تباران چه می کنی
هنگامه ی تو رفرف معراج عاشقی ست
حیف از تو! با ستور سواران چه می کنی
اینان حرامی اند و فریبنده ی عوام
تو در شمار مارنگاران چه می کنی
در جمع ابتذال هنر نیست جای تو
هشدار ازین که با صف یاران چه می کنی
با برگ های زرد خزان، یادگار پار،
ای شاخسار صبح بهاران چه می کنی
گلهای گلدان
توی گلدان، گلی روی میز است
که رهاورد یاری عزیز است
سرخ و شاداب و غرق طراوت
مثل سیمای صبح صباوت
می توان دید و لذت ازو بُرد
می توان سر به فکرت فرو بُرد
که سرانجام گردد مچاله
جای گیرد میان زباله
زین دو بیرون دگر نیست راهی
تا تو اهل کدامین نگاهی
جای خالی تو
در میان اینهمه بهارها و باغ های بارور
چوم بَرَم ز یاد
قرن ها و قرن ها و قرن ها
خشکسالی ترا؟
ای کویر وحشتی که ریشه های من
زین سوی زمین بدان سوی زمین
از عروق صخره ها و
شعلۀ مذاب ها و
عمق آب ها
می کَشَد مرا به سوی تو
با که در میان نهم
بُهتِ لالی و سکوتِ بی سؤالی ترا؟
ای عقاب قرن ها، در اوج!
روی آسمان آبی ری و هوای «اَبرشهر»
چون توان در آن عفونت لجن
ایستاد و دید
لحظه های خسته حالی و شکسته بالی ترا؟
می روم به پیش و می روم ز خویش
هر کجا که بنگرم در میان ویترین موزه ها
نقش قالی ترا و کاسۀ سفالی ترا.
این همیشه ها و بیشه ها
این همه بهار و این همه بهشت
این همه بلوغ باغ و بذر و کشت
در نگاه من
پُر نمی کنند جای خالی ترا.
آجیل خنده
چوم بَرَم ز یاد
قرن ها و قرن ها و قرن ها
خشکسالی ترا؟
ای کویر وحشتی که ریشه های من
زین سوی زمین بدان سوی زمین
از عروق صخره ها و
شعلۀ مذاب ها و
عمق آب ها
می کَشَد مرا به سوی تو
با که در میان نهم
بُهتِ لالی و سکوتِ بی سؤالی ترا؟
ای عقاب قرن ها، در اوج!
روی آسمان آبی ری و هوای «اَبرشهر»
چون توان در آن عفونت لجن
ایستاد و دید
لحظه های خسته حالی و شکسته بالی ترا؟
می روم به پیش و می روم ز خویش
هر کجا که بنگرم در میان ویترین موزه ها
نقش قالی ترا و کاسۀ سفالی ترا.
این همیشه ها و بیشه ها
این همه بهار و این همه بهشت
این همه بلوغ باغ و بذر و کشت
در نگاه من
پُر نمی کنند جای خالی ترا.
آجیل خنده
در چار راه برده فروشان
نخّاس* پیر، فردا
یک خطبه در ستایش آزادی
ایراد می کند.
ای روزگار شعبده باز نهان گریز!
یک مشت،
آجیل خنده، وقت تماشا،
در جیب ما بریز!
*برده فروش
بازی ورق
بر این دریچه بس که نشستم
من خسته گشته ام ز نظاره
اما،
این باد و این بلوط
-که بر تنش لباس ستبرَق-
تا صبح،
خسته نمی شوند،
از بازی ورق!
نردبان
نردبانیست، این زندگانی!
با شماری بران پلکان ها
از نخستین،
تا به بالا.
ما از این پله ها در عبوریم
گه به بالا
گه به پایین
هر کسی پلۀ ناگزیری
بهر خود دارد و
از همانجا
می رود سوی آن بیکرانه.
از تو می خواهم، ای جاودانه!
روی بالاترین پله(آنجا
که وجودم همه شور و عشق است
و سرود و سخن می سرایم )
پلۀ ناگزیر مرا تو
ناگهانی نهی زیر پایم.
در زیر آسمان نشابور
با شماری بران پلکان ها
از نخستین،
تا به بالا.
ما از این پله ها در عبوریم
گه به بالا
گه به پایین
هر کسی پلۀ ناگزیری
بهر خود دارد و
از همانجا
می رود سوی آن بیکرانه.
از تو می خواهم، ای جاودانه!
روی بالاترین پله(آنجا
که وجودم همه شور و عشق است
و سرود و سخن می سرایم )
پلۀ ناگزیر مرا تو
ناگهانی نهی زیر پایم.
در زیر آسمان نشابور
پاییز در ره است و بلوط بلند باغ
با چند برگ زرد
« مش»* کرده گیسوان قشنگش را
وز یاد برده است
اندیشۀ شتاب و درنگش را
از پنجره به کوچه نظر می کنم
پاییز در ره است
وینجا درخت ها، همه، خندان
و برگ ها، چه سبز، چه شاداب!
یا در تبسم اند
و یا خواب.
حتی،
ابری که گاه گاه، برینجا،
می بارد
در رعد خویش، خشم ندارد
یاد آیدم که آنجا
(در زیر آسمان نشابور
در میهن من)
آه! چه گویم؟
حتی درخت و سبزه و گل هم
(از انعکاس آنچه تو دانی)
در خشم و اخم و تخم اند
بی بهره از عطوفت قانون
سر تا به پای زیلی و زخم اند.
پاییز در ره است.
*این کلمه فرانسوی است که به فارسی نیز راه یافته است.
یاسا
سبز است ، آری این چمن سبز است
وآرامشی دارد
این جست و خیز چابک سنجاب
زیباست، آری، بازی کودک به روی تاب.
در واژه های «مام» با کودک
آرامش و مهری ست کان را می توانم دید
هر چند نتوانم
چیزی ازان فهمید.
زیباست، آری، این چمن زیباست
اما
در چشم من آمیخته با هول و وحشت هاست.
آری
جای شگفتی دارد این باری
از سرزمینی می رسم کانجا
« یاسا» ی چنگیزی و یاساهای بعد از آن
از هر طرف دیوارها دارند:
بهر تبسم، بهر بیداری
بهر تنفس، بهر خندیدن
بهرنگاه و مهر ورزیدن
وز بهر اندیشیدن و دیدن.
اینجا، درین آرامش سبز بهشت آگین
تا خنده ای قهقاه
در پارک، یا در صحن دانشگاه
ناگه به گوشم می رسد، بر خویش می لرزم
از بیم آن «یاسا» و آن آیین.
در هر کجای این جهان باشم
غمگینم و دلتنگ
هر جا روم روی سرم چتری ست
فرسنگ در فرسنگ
چشمم سیاهی می رود زان دودِ دیو آسا
وز هول آن «یاسا».
آغاز و پایان
ای خزان های خزنده، در عروق سبز باغ!
کاین چنین سرسبزی ما پایکوبان شماست
از تبار دیگریم و از بهار دیگریم
می شویم آغاز از آنجایی که پایان شماست
اندوه بنفشه ها
اسفند و فرودین، لبۀ جویبارها
تا روزگار کودکی من
پر بود از بنفشۀ وحشی
با رنگ بیقرار کبودش
وان خامشی طنین ِ سرودش
یادآور ترنم حافظ
در برگ برگ معجزۀ او کتاب او
وان تابِ موی شاهدِ عهد شباب او
این روزها بهار و بنفشه
معنای دیگری به من آرد
وز لونِ دیگری ست
زرد و سفید و صورتی و گاه قهوه ای
با چهره ای به گونۀ مردم
با چشم و با دهان و تبسم
شاید که دلپذیر و قشنگ است
کز دوده و تبار فرنگ است
شاید کمی اَجَق وَجَق، از دور
در دیدگان اهل نشابور!
یعنی چو نیک می نگرم، من،
آن جلوه و جمال ندارد
وان بوی و حُسن و حال ندارد
یاد آن بهین بنفشۀ ایرانی کبود
حسن فرنگ آمد و آن رنگ را ربود
تا چند سال دیگر
(دردا و حسرتا!)
کس را به یاد نیست که خود بود یا نبود!
مناجات
دست مرا بگیر خدایا!
دستی که کورمال،
به هر سوی،
در جستجوی تست.
وز هیچ مخزن کتب اینجا
یک پنجره به سوی تو نگشود.
اوراق هر کتاب،
چون برگ های زرد خزانی،
در لحظۀ تلاطم طوفان،
تنها،
بر دامن تحیرم افزود.
دست مرا بگیر!
بادبزن
قرنی گذشت و ما به هزار امّید
خود را هلاک حرف زدن کردیم
بی آنکه خود تکان بخوریم، از جای
پرواز،
مثل بادبزن کردیم!
آن آتش جاودانه
عشقی که زبون گرفت و آزرد مرا
چون شیر به سرپنجه اش افشرد مرا
موسی صفت آمدم که آتش ببرم
آن آتش جاوادانه خود بُرد مرا
با متنبّی
تا همسفر سیر شقایق نشود
دل، بهر رموز عشق لایق نشود
در دهر ندیدم ار تو دیدی بنمای،
آن کس که ترا بیند و عاشق نشود
شعله در آب
آنچه از زندگی، امروز نشانی دارم
یادهایی ست که از عهد جوانی دارم
گاه، حس می کنم اندر سر پیری، ناگاه،
زان جنون های جوانانه و آنی دارم
می روم جانب طفلی و جوانی بی خویش
کز رخ جان هوس گردفشانی دارم
چند ازین خانه تکانی و به سالی یک بار
این نفس، آرزوی عمرتکانی دارم
گرچه دورم ز تو اکنون به هزاران فرسنگ
گله ها از تو به لفظی که ندانی دارم
شعر را داروی دیوانگی خود کردم
که دلی شاعر و بیمار ِ روانی دارم
شعله در آب بوَد شعبده بازی و منش
نقش آیینۀ الفاظ و معانی دارم
